ARTYKUŁY I WYKŁADY
Józef z Maryją niosą Dzieciątko, idą na spis ludności do Betlejem. Jezus nie chce się urodzić ani w Rzymie, ani w Atenach, ani w Jerozolimie. Chce się urodzić właśnie w Betlejem. Tajemnica urodzenia Chrystusa stała się nam dostępna przez tę właśnie małą mieścinę. Trzeba, więc i nam pójść do Betlejem, stać się obywatelami Betlejem, zdobyć - nie, raczej wyjednać sobie - duchową pokorę Betlejem.
Aniołowie nie mówią do pasterzy: "Narodził się Zbawiciel", lecz "Narodził się wam Zbawiciel". Jezus rodzi się dla każdego z tych pasterzy. Jego narodzenie jest dla każdego z nas wydarzeniem bardzo osobistym: Jezus każdemu z nas ofiarowuje siebie.
Punktem kulminacyjnym przeżyć adwentowych w rodzinach katolickich jest wigilia Bożego Narodzenia, która posiada bardzo bogatą liturgię domową sięgającą pierwszych wieków chrześcijaństwa. Wigilie znane były już w Starym Testamencie. Obchodzono je przed każdą uroczystością, a nawet przed każdym szabatem. Było to przygotowanie do spotkań modlitewnych i odpoczynku świątecznego Izraelici nazywali ją "wieczorem".
Od początku chrześcijaństwa także obchodzono wigilie; rozpoczynano nimi obchody ważniejszych świąt. Słowo WIGILIA pochodzi z j. łacińskiego i oznacza czuwanie. Trwały one od godziny trzeciej po południu do wieczora. Przygotowanie wigilijne miało na celu: przygotowanie potraw (by nie naruszać święta) oraz odprawienie przypisanych modlitw i ceremonii rytualnych. Poprzedniego dnia przed większymi uroczystościami obowiązywał post i wierni przez całą noc oczekiwali na tę uroczystość, modląc się wspólnie. Uroczysta wigilia Bożego Narodzenia wywodzi się z tamtej tradycji i liturgii. W Polsce wigilia Bożego Narodzenia zachowała taki charakter do dnia dzisiejszego. A jaką posiada rangę w przekonaniu Polaków, świadczą choćby słowa Zofii Kossak: "Polska przeżywa głęboko radość nocy betlejemskiej, łącząc po swojemu stare wierzenia z nowymi. Wilia, wieczerza o charakterze sakramentalnym, jest tak mocno związana z nami uczuciowo, że w oczach wielu Polaków przesłania właściwe święto. Staje się treścią zamiast bycia wstępem". Ta, radość, którą Zwiastował Anioł pasterzom w Betlejem, poprzez dwadzieścia wieków wypełnia tych, którzy uwierzyli w Jezusa Chrystusa; rodziny chrześcijańskie i przelewa się na najbliższych, sąsiadów i przyjaciół. Uroczyście przeżywany dzień wigilijny był natchnieniem do powstawania wielu obrzędów domowych.
Starodawny polski zwyczaj każe, aby po zachodzie słońca, zgodnie z praktyką dawnych chrześcijan spożyć obiad postny, złożony z tradycyjnych potraw, który w całej Polsce nosi nazwę wieczerzy wigilijnej. Uczta ma charakter religijny, świadczy o tym stary zwyczaj czytania fragmentu Ewangelii św. Łukasza o narodzeniu Chrystusa i wspólna modlitwa rodziny. Ceremoniom wieczerzy wigilijnej przewodniczy z zasady ojciec rodziny. Charakteru religijnego nadaje jej również zwyczaj łamania się opłatkiem.
Zaprasza się na nią oprócz rodziny i krewnych tych, co domu nie prowadzą albo mieszkają samotnie. Uczta wigilijna cechuje się domową serdeczną atmosferą. Serdeczność rodzinna, wzajemna życzliwość, obecność członków rodziny w domu ... - oto warunki konieczne do zaistnienia specyficznej wigilijnej atmosfery, wykraczającej poza progi domu, na świat pozarodzinny. Atmosferę serdeczności i rodzinności potęguje przemówienie wigilijne ojca rodziny i życzenia wzajemnie sobie składane z tej okazji.
Z wieczerzą wigilijną związane są pewne zwyczaje i obrzędy, które tylko wymienimy; myślimy że wszyscy znają ich znaczenie: pierwsza gwiazda, wolne miejsce, siano wigilijne, tradycyjne potrawy, snopy zboża i post. Tradycyjnie w Polsce w wigilię Bożego Narodzenia zachowany jest post jakościowy, czyli abstynencja, wstrzymanie się od pokarmów mięsnych zabrania jeść mięso, ale nie zabrania spożywania jaj i nabiału oraz przyprawiania potraw także zwierzęcymi tłuszczami. Prawo abstynencji dotyczy tych, którzy ukończyli czternaście lat życia. Taki post obowiązuje także w każdy piątek. Najważniejszym i kulminacyjnym momentem wieczerzy wigilijnej w Polsce jest obrzęd łamania się opłatkiem. Znawcy są zgodni co do tego, że opłatki są pozostałością, śladem eulogii starochrześcijańskich. Eulogie, był to chleb ofiarny, który składano na ołtarzu w czasie przygotowania darów eucharystycznych. Część z tych chlebów odbierano do konsekracji, czyli przeistoczenia w Ciało Jezusa Chrystusa, a pozostałą resztę poświęcano po Mszy świętej i zamiast Eucharystii rozdawano tym, którzy nie przyjmowali Najświętszego Sakramentu. Był to jakoby rodzaj komunii duchowej. z tego powodu od przyjmujących wymagano odpowiedniego usposobienia duchowego. Eulogie były znakiem miłości i zjednoczenia chrześcijańskiego.
Dziś niejaki ślad tego znaku wzajemnej życzliwości i jedności duchowej pozostał w rozsyłaniu w adwencie przez proboszczów swoim parafianom, a przez przyjaciół sobie nawzajem - opłatków z dobrymi życzeniami.
Obrzęd łamania się opłatkiem następuje po modlitwie i złożeniu sobie życzeń, a więc na samym początku wieczerzy wigilijnej. Dzielenie się nawzajem opłatkiem oznacza wzajemne poświęcenie się jednych dla drugich i uczy, że ostatni nawet kawałek chleba należy podzielić z bliźnimi, zbliża oddalonych, godzi zwaśnionych, przebacza urazy, łączy umarłych z żywymi i jedna skłóconych. Wyciągnięta dłoń z okruchem chleba sięga poza rzeczywistość. Ten tak bardzo rozpowszechniony i głęboko od wieków zakorzeniony w kulturze polskiej obrzęd jest otwarciem "serc na sięgającą krańców miłość".
Jak obrzęd wieczerzy wigilijnej wygląda w naszej rodzinie?
Wieczerza wigilijna ma charakter wybitnie religijny. Przeżywamy ten wieczór bardzo duchowo i w duchu jedności, wspólnoty i miłości, która przybliża klimat nocy betlejemskiej. Głębokie przeżycie tego wieczoru jednoczy naszą rodzinę i pozostawia najpiękniejsze wspomnienia na dalsze życie. Przed wieczerzą następuje błogosławieństwo choinki, która przywodzi nam na myśl "drzewo życia"; jest symbolem na wskroś chrześcijańskim.
Na centralnym miejscu w mieszkaniu ustawiamy żłóbek z Dzieciątkiem Jezus. Stół jest nakryty białym obrusem. Pod obrusem umieszczamy siano. Przyozdabiamy stół zielonym igliwiem i świeczkami, na którego centralnym miejscu leży opłatek i otwarta księga Ewangelii. Na stół podajemy jedynie potrawy bezmięsne i napoje bezalkoholowe. Gdy ukaże się pierwsza gwiazda na niebie, na znak gwiazdy betlejemskiej, rodzina gromadzi się wokół stołu wigilijnego. Jedno miejsce przy stole zostaje wolne, jako znak pamięci o bliskich zmarłych i o podróżnych, którzy niespodziewanie mogą zapukać do drzwi.
Obrzędowi wieczerzy wigilijnej z reguły przewodniczy ojciec rodziny lub najstarsza osoba. Słowa modlitwy odmawiamy powoli, z pobożnością, pamiętając o tym, że razem z nami do stołu zasiada sam Chrystus, przed wiekami jako Dziecię Boże złożony na sianie.
Rozpoczynamy znakiem Krzyża świętego i wprowadzeniem przewodniczącego. Następnie występuje czytanie Ewangelii według św. Łukasza o Narodzeniu Jezusa i przemówienie prowadzącego na temat święta Bożego Narodzenia i przeżytego roku. Później następuje łamanie się opłatkiem i modlitwa na wzór modlitwy powszechnej w czasie Mszy świętej w różnych intencjach: błagalnych, dziękczynnych, przepraszających i chwalebnych. Następnie następuje modlitwa przed posiłkiem i po zakończeniu wieczerzy modlitwa dziękująca za posiłek.
W czasie wieczerzy wigilijnej śpiewamy i słuchamy kolęd. Dziadkowie i rodzice opowiadają wnuczkom i dzieciom o przeżyciach, ze swego dzieciństwa, i przekazują im dawne polskie zwyczaje Bożonarodzeniowe. Pamiętamy o tym, aby przed wieczerzą wyłączyć radio i telewizor i nie włączać ich w trakcie wieczerzy. Staramy się, aby ten wieczór był ciepły, miły i pełen radości. Jego obchód kończy się udziałem w Pasterce.
Matka Boża w Medjugorje powiedziała: "Proszę was o przygotowanie się do Bożego Narodzenia przez modlitwę, pokutę i akty miłości. Nie zajmujcie się drogie dzieci, tak bardzo sprawami materialnymi, bo wówczas nie będziecie przeżywać święta. Pragnę, by przez każdego z was wypełnił się zamysł Boży i aby wszystko, co Bóg złożył w waszych sercach, wzrastało".
PRZEBIEG WIECZERZY WIGILIJNEJ
1. w mieszkaniu ustawiamy żłóbek z Dzieciątkiem Jezus, stół nakrywamy białym obrusem, przyozdabiamy stół zielonym igliwiem i świeczkami, pod obrusem umieszczamy siano, na stole kładziemy Pismo święte, opłatek i stawiamy dużą świecę na środku, jedno nakrycie więcej (dla utrzymania charakteru religijnego Wieczerzy nie oglądamy telewizji i nie słuchamy radia),
2. o stosownej porze rodzina gromadzi się, aby rozpocząć wieczerzę wigilijną,
3. błogosławieństwo choinki:
Ojciec: "Oto najcenniejsze drzewo w pośrodku raju."
Wszyscy: "Na którym Jezus Chrystus przez śmierć swoją zwyciężył śmierć wszystkich."
Czytanie z Księgi Rodzaju (Rdz 1, 11-12)
Ojciec: "Módlmy się. Panie Jezu Chryste, który umierając na drzewie krzyża przezwyciężyłeś śmierć grzechu, jaką spowodowało spożycie owocu z drzewa zakazanego, prosimy Cię, udziel nam obfitych łask płynących z Twego Narodzenia tak, abyśmy w życiu naszym byli żywymi latoroślami Ciebie, dobrego i wiecznie zielonego krzewu winnego i Twoją mocą mogli przynosić owoce dobrych czynów zasługujących na życie wieczne. Który żyjesz i królujesz na wieki wieków."
Wszyscy: "Amen."
Ojciec kropi udekorowaną choinkę wodą święconą, wszyscy śpiewają kolędę.
4. najstarsza osoba, ojciec lub matka rozpoczyna wieczerzę znakiem Krzyża świętego i zapala dużą świecę (która symbolizuje Jezusa Chrystusa) i mówi: "Światło Chrystusa", wszyscy odpowiadają: "Bogu niech będą dzięki",
5. wprowadzenie prowadzącego w atmosferę wieczerzy wigilijnej,
6. ktoś z obecnych (najlepiej jedno z dzieci) odczytuje z Ewangelii św. Łukasza (Łk 2, 1-20) opis narodzenia Jezusa Chrystusa,
7. wprowadzenie prowadzącego w tajemnicę Bożego Narodzenia i przeżytego roku,
8. łamanie się opłatkiem wraz ze składaniem sobie życzeń, przeprosin, podziękowań i innych oraz przekazanie sobie znaku pokoju,
9. modlitwa na wzór modlitwy powszechnej w czasie Mszy świętej w różnych intencjach: błagalnych, dziękczynnych, przepraszających chwalebnych, także za zmarłych, którzy odeszli w ostatnim roku,
10. modlitwa: "Ojcze nasz...",
11. modlitwa przed posiłkiem: "Pobłogosław Panie Boże nas, pobłogosław ten posiłek, tych, którzy go przygotowali i naucz nas dzielić się chlebem i radością za wszystkimi. Przez Chrystusa Pana naszego. Amen",
12. zasiadanie do stołu,
13. po zakończeniu wieczerzy modlitwa dziękująca za posiłek: "Dziękujemy Ci Boże za Twoje dary, które mogliśmy spożyć dzięki Twej hojności. Przez Chrystusa Pana naszego. Amen",
14. po wieczerzy wigilijnej następuje obdarowywanie się prezentami (w poczuciu łączności z Chrystusem ubogim unikamy kosztownych podarunków - wskazane są dary związane z życiem religijnym, np. Pismo święte, książka i inne),
15. czuwanie wigilijne całej rodziny aż do "Pasterki"; śpiewanie kolęd, modlitwy, opowiadania dziadków i rodziców o wigiliach z ich dzieciństwa i inne formy czuwania przyjęte tradycyjnie w rodzinie.
* Dokładny przebieg wieczerzy wigilijnej i innych uroczystości religijnych w rodzinie możemy znaleźć w książce: Ks. bp Józef Wysocki, Rytuał Rodzinny (Aby rodzina była bardziej Kościołem).
powrót do: Artykuły i wykłady